Abenduaren 31an urtearen Bukaera ospatzen da eta Urte Berria hasten
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Johann Strauss I (Viena 1804-Viena 1849) austriar musikagilea izan zen, bere garaian Josef Lannerren balsengatik bereziki ezaguna. Johann Strauss II.a, Josef Strauss eta Eduard Strauss seme-alabek parte hartu zuten dinastia musikal bateko lehena izan zen. Bere lanik ezagunena Marcha Radetzky da (Joseph Radetzky von Radetz-gatik deitzen da horrela); gaur Daniel Baremboim maisu argentinarrak gidatutako Vienako Filarmonikoaren bertsioan eskaintzen dugu.
Ludwig van Beethoven (1770-1827), Bach eta Mozartekin batera, mendebaldeko musikako erraldoien hirukoteko kide da. Bonnen jaioa, bere aita, jatorriz flamenkoa, bigarren Mozart bihurtzen saiatu zen, nahiz eta porrot nabarmena izan. Hala ere, bederatzi urtetik aurrera, Christian Gottlob Neefe organo-jotzaileak Bachen estudioarekin liluratu zuen, eta beti izango zuen gogoan. 1787an Vienara joan zen Mozarten klaseak jasotzeko asmoz, baina bere amaren heriotzak, egun gutxira, Bonnera itzultzea suposatu zion. Bost urteren ondoren, Vienara itzuli zen, eta han Haydn eta Salierirekin harremanetan jarri zen, musikagile eta piano-jotzaile gisa ezagutaraziz bere burua, jendearen onarpen nabarmenarekin. Hala ere, piano-jotzaile gisa zuen lanbidea ezin izan zuen gauzatu, hurrengo urtean, gorreriak eraso eta, ahalmen horretatik erabat ezgaituta utzi zuelako.
Pianorako 2. kontzertua si bemol maiorrean, Op. 19, Ludwig van Beethoven maisuak idatzia, batez ere 1787 eta 1789 artean konposatua izan zen, nahiz eta 1795 arte behin betiko forma lortu ez. Kontzertua Beethoven bera Bonnetik Vienara aldatu ondoren distiratzeko pieza bihurtu zen. Beethoven bakarlaria izan zen bere estreinaldian, 1795eko martxoaren 29an, Vienako Burgtheater aretoan, jendaurrean bere debuta markatu zuen kontzertu batean. Lanak, oro har, Mozarten estiloari jarraitzen dion bitartean, dramaren zentzua eta kontrastea daude, Beethovenen ondorengo lan askotan agertuko litzatekeena. Kontzertua hiru mugimenduz osatuta dago, eta gaur hirugarrena eskainiko dugu, konpositore gaztearen poza transmititzen digun rondoa.
Martha Argerich (1941) argentinar piano-jotzailea da, bere belaunaldiko erreferentea. Lau urterekin lehen emanaldi publikoa eskaini zuen eta zazpi urterekin, Mozarten Piano eta orkestrarako 20. kontzertua. Buenos Airesen eta Vienan pianoko ikasketa akademikoak egin ondoren, unean uneko hobekuntza-ikastaroak egin zituen maisu ospetsuekin. Bere ibilbidean zehar hainbat sari eta nazioko eta nazioarteko aintzatespen jaso ditu, grabazio ugari ditu eta areto garrantzitsuenetan aritu da bakarlari gisa zein batuta garrantzitsuenen pean.
Georges Bizet (1836-1875) piano-jotzaile eta konpositore frantziarra izan zen, baina ez zuen arrakasta handirik lortu. Bizetek hainbat sari irabazi zituen Parisko Kontserbatorioan ikasle gisa egindako ibilbide bikainean, 1857an Erromako Sari ospetsua barne. Aparteko piano-jotzailetzat hartu zuten, nahiz eta nahiago izan zuen bere trebetasuna ez aprobetxatu eta gutxitan jo zuen jendaurrean. Bere opera ezagunenak, Carmen deiturikoak, sekulako arrakasta lortu zuen estreinaldian, baina ez zuen gozatu, handik hiru hilabetera hil baitzen, 39 urte zituela, bihotzekoak jota. Gainerako lanak XX. mendean zokoratu eta berreskuratu zituzten pixkanaka. Hala eta guztiz ere, gaur egun XIX. mendeko erreferentetzat eta konpositore bikain eta irudimentsutzat hartzen da.
Carmen lau ekitaldiko opera dramatikoa da, Georges Bizeten musikarekin eta Ludovic Halévy eta Henri Meilhac egileen libretoarekin, Prosper Mériméeren Carmen eleberrian oinarritua; ekintza 1820ko Sevillan gertatzen da, izaera handiko ijito eder eta oldarkor bat protagonista duelarik.
Bonbardinoa, haize metaleko instrumentua da, eta baritono-tenorraren papera betetzen du Haize Orkestretan edo Musika Bandetan; Eufonio ere esaten zaio (“soinu eztia” ), eta horrek bere soinuaren izaera nabarmentzen du, adierazitako tesiturari dagozkion kanta-zatiez arduratzeko. Biolontxeloak orkestra batean betetzen duen papera betetzen du bonbardinoak Musika Bandan.
Gaur operaren fantasia bat aurkeztuko dugu, operaren gai nabarmenetako batzuek osatua eta bonbardino-bikote batentzat instrumentatua, oraingo honetan Steven Mead & Misa Mead eta Tomoko Sawano pianojoleek lagunduta.
Juan José Colomer (1966) espainiar eta estatubatuar nazionalitate bikoitza duen musikagilea da. Alciran jaio zen, Valentzian, eta Los Angelesen (AEB) bizi da 1992tik. Alcirako Musika Elkartean eta Valentziako Goi Mailako Musika Kontserbatorioan egin zituen musika-ikasketak, eta Tronpeta Goi Mailako eta Konposizioko Erdi Mailako Tituluak lortu zituen. 1990ean Bostonera joan zen, eta bertan Berklee College of Music-en filmetarako musikaren espezialitatean sakondu zuen. Honako erakunde hauen enkarguak jaso ditu: Espainiako Orkestra Nazionala, International Horn Symposium, musika garaikidea hedatzeko zentroa (CDMC), International Philip Jones competition (Guebwiller, Frantzia), Fundación Autor, Spanish Brass eta Valentziako Musika Institutua.
El Tam-bolero, Maurice Ravelen El pequeño danborilero eta Bolero gabon kantaren fusio musikal original eta ikusgarria da. Izenburua bera bi lanen izenburuak bateratzea da, eta egilea Juan José Colomer konpositore eta moldatzailea da.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Arcangelo Corelli (1653-1713), italiar biolinista eta barroko garaiko konpositorea izan zen. Fusignanon (Ravenako probintzia) jaio zen txikitatik, eta biolina ikasten zuen jaioterrian. 1666an Boloniara joan zen, eta han Giovanni Benvenuti eta Leonardo Brugnolirekin ikasi zuen. Bost urte geroago, Erroman finkatu zen. Bertan, biolinista gisa izugarrizko ospea lortu zuen, eta, aldi berean, konposizio-teknika hobetu zuen. 1700. urterako, Kantzelaritza Jauregiko lehen biolinista eta kontzertu-zuzendaria zen, eta 1706an Arkadiako Akademian sartu zen. Gaur egun, sonata preklasikoaren aitzindari handienetakotzat eta concerto grossoaren ordezkari nagusitzat jotzen da. Bere musikak eragin handia izan zuen alemaniar musikagileengan, bereziki Bach eta Händelengan.
Corelliren lanen katalogoa. Bere obrak Opus zenbakiaren arabera sailkatzen dira (latinez opus hitzak 'obra' esan nahi du), musikan konpositore gehienen obrak katalogatzeko erabiltzen den terminoa baita. XVII. mendetik aurrera.
Concerto grosso (pluralean, concerti grossi) italiar jatorriko instrumentu barrokoa zen, bakarlari talde txiki baten (concertino edo kontzertinoa) eta orkestra oso baten (ripieno edo tutti) arteko aurkakotasunean edo elkarrizketan oinarritua. Concerto grossoa 1670ekoa da gutxi gorabehera, eta Alessandro Stradellari egotzi dakioke. Dirudienez, Stradellak idatzi zuen lehen musika-obra, non "kontzertino" batek eta "ripieno" batek modu bereizgarrian aurre egiten ziotena, concerto grosso hitza erabili ez arren. Giovanni Lorenzo Gregori da concerto grosso hitza erabili zuen lehen konpositorea eta Arcangelo Corelli ordezkari nagusia.
12 concerti grossi, op. 6ek, Arcangelo Corellik konposatutako hamabi kontzertiren bilduma osatzen dute 1680ko hamarkadan seguruenik, nahiz eta 1714ra arte ez ziren argitaratzeko prest egon. Concerti Grossi Op. 6-ak, bere kontzertuetarako idatzi zituen, Corellik berak kontzertinoan jotzen zuela. Orkestra-taldea, orkestrako kontzertinoak (lehen biolina, bigarren biolina eta biolontxelo kontzertatzaileak), orkesta “grosso”ak, eta baxu jarraiak edo klabizenbaloak osatzen dute. Eta azken honi, organo eramangarri bat eta lautea gehitu ahal zaizkio. (LA Philetik jasoa)
Gaur Concerto Grosso op.6, n.3 in C minor eskeintzen dizuegu, 5 mugimendutan egituratua dagoena: I (0´22´´) LARGO .-. II (2´52´´) ALLEGRO .-. III (4´59´´) GRAVE .-. IV (6´47´´) VIVACE .-. V (9´20´´) ALLEGRO. Harizko “ORTensemble” Orkestrak eskaintzen digu, Chiara Morandi bibolinjolea gidari duelarik.
Franz Schubert (1797-1828) Austriar konpositorea, 11 urterekin Vienako Kapera Inperialeko koruko kide bezala onartua izan zena, bertan, Salieri irakasle bezala izan zuelarik. Garai hartan, antzerkiak, operak, ematen zuen dirua, nahiz eta inoiz ez zen nabarmendu genero honetan, eta liederretan (abestiak) murgildu zen. Horien artean, aipatzekoak dira Ave María eta La Bella Molinera lieder multzoa. 31 urterekin hil bazen ere, 1.500 lan baino gehiago utzi zituen idatzita pianoko eta ganbera-musikako pieza ugariren artean, 8 sinfonia, obra kontzertanteak, musika intzidentala, musika sakratua (besteak beste, 7 Meza, Oratorio 1 eta Requiem 1), hainbat singspiel (opereta txikiak), operako zerbait eta 600 ahots-lan txiki baino gehiago, batez ere aipatutako liederrak.
Pianorako boskotea ganbera-musikako obra bat da, pianorako eta beste lau instrumentutarako idatzia, harizko laukote bat normalean. Terminoa piano boskote batek jotzen duen musikari taldeari ere badagokio. Genero hau XIX. mendean loratu zen.
Das Forellen Quintett (Amuarraina Kintetoa) Franz Schuberten La maiorreko pianorako kintetoa izendatzeko erabili ohi den izena da, D. 667 bezala katalogatua. Lan hau 1819an konposatu zen, Schubertek 22 urte zituenean, baina ez zen 1829ra arte argitaratu, hil eta urtebetera arte. Piezaren izena bere IV. Mugimenduari zor dio, gai bati buruzko bariazio-multzoa baita, Schubertek lehenago bere lied Die Forelle-n (Amuarraina) idatzia. Egiturari dagokionez, 5 mugimenduz osatzen da: I (0´00´´) ALLEGRO VIVACE sonata forma dueña (expesizioa-garapena-berrezposizioa) .-. II (12´33´´) ANDANTE .-. III (18´57´´) SCHERZO. PRESTO .-. IV (22´36´´) TEMA CON VARIAZIONI. ANDANTINO .-. V (29´21´´) ALLEGRO GIUSTO.
Gaurko interpretazioa Mathieu van Bellenek egingo du biolinean.- Noga Shaham, Biolarekin .-. Ori Epstein, Txeloarekin .-. Naomi Shaham, Kontrabaxuarekin.- Omri Epstein, Pianoan.-.
Ariel Ramirez (1921-2010) Argentinako natibismoko pertsonaiarik garrantzitsuenetako bat da. Pianoa eta konposizioa ikasi zituen, eta 20 urterekin, Atahualpa Yupanquik animatuta, herrialde osoan zehar bidaiatu zuen eskualde bakoitzeko musika-adierazpenekin harremanetan jarriz. Bederatzi urte geroago, lau urteko bidaia egin zuen Europan zehar, bere herriko hainbat musika-kontzertu eskainiz; Argentinara itzuli zenean, musikariz eta dantzariz osatutako konpainia bat osatu zuen, eta 20 urtez ibili zen herrialde osoan zehar. Etapa horren ondoren, piano-bakarlari gisa aritu zen kantaldi ugarietan, bere lanak tartekatuz.
Kantata, jatorrian, ahots bakarlari batek edo gehiagok "abesteko" idatzitako musika-pieza da, akonpainamendu instrumentalarekin, eta, oro har, mugimendu batzuek artikulatzen dute; eta, batzuetan, koru batek. Ondoren, kantata eboluzionatuz eta forma eta gorpuzkera askeagoak hartuz doa, gaur egun aztertzen ari garen kasuan bezala.
Gure Gabonak kantata bat da, Félix Lunaren letraz eta Ariel Ramirezen musikaz osatua, sei eszena edo musika mugimendutan egituratua: I (0'04") LA ANUNCIACIÓN (Anuntziazioa).-. II (4'15") LA PEREGRINACIÓN (Erromesaldia).-. III (10'03") EL NACIMIENTO (Jaiotza).-. IV (16'32") LOS PASTORES (Artzainak).- V (18'45") LOS REYES MAGOS (Errege magoak).-. VI (21'16") LA HUÍDA (Ihesaldia).
Gaur, Opera & Philharmonic Bialystok (Poland) eskainiko digu, Sierra Manta taldeak lagunduta eta Violetta Bielecka irakasleak zuzenduta.
Amy Beach (1867-1944), New Hampshireko Henniker herrixka txikian jaioa, piano-jotzailea eta AEBetako historiako lehen konpositoreetako bat izan zen. Amonak Elizako koruan abesten zuen eta ama abeslari eta pianista zen, eta Amyk orduak ematen zituen hari entzuten. Lau urterekin pianoarekin hasi zen eta pianorako bere lehen balsak konposatu zituen; hala ere, bere amak errefusik sortu nahi ez zuenez, sei urtera arte ez zitzaion pianoko klase formalak ematen hasi. 14 urterekin harmonia eta kontrapuntua ikasten hasi zen, eta 16 urterekin piano-jotzaile gisa debuta egin zuen Bostongo antzoki batean, Chopinen Rondoa Mi bemol maiorrean eta Ignaz Moschelesen 2. Kontzertuan jotzen, etorkizuneko kontratuak ekarri zizkion estreinaldi arrakastatsua. Europan zehar hainbat bira egin ondoren, New Yorken bizitzea erabaki zuen bere bizitza osorako, neguak birak egiten eta udak Massachusettseko bere landetxean konposatzen emanez. New Yorken hil zen 77 urte zituela.
Sinfonia gaelikoa (Sinfonia in Mi minor, Op. 32) bere izena abesti batzuk irlandar abesti herrikoietatik datorkio. Estatubatuar konpositore batek idatzi eta argitaratutako lehen sinfonia izan zen, eta arrakasta handiz estreinatu zuen 1896ko urriaren 30ean Bostongo Orkestrak; Beachen bizitzan zehar hainbat hiritan interpretatu zen, hala nola Chicagon, Filadelfian, Detroiten, Hanburgon eta Leipzigen. 1894an, Amy Beach obra hori lantzen hasi zen, eta bi urte geroago amaitu zuen; Sinfoniako lau kantu irlandar tradizionalak ziren, eta Amyk musika hori herri musika gisa definitzen ari zenari zegokion herentzia gisa aipatu zuen.
Obra lau mugimendutan egituratuta dago: I (0 '34 ") ALLEGRO CON FUOCO.-. II (10' 49") ALLA SICILIANA – ALLEGRO VIVACE .-. III (18 '20 ") LENTO CON MOLTA ESPRESSIONE .-. IV (31' 05") ALLEGRO DI MOLTO. 1841ean Dublingo folk kantuen kolektore batek argitaratutako bilduma erabili zuen Amyk sinfonia honetarako iturri gisa. Hala ere, sinfonian agertzen diren lehen eta bigarren abestiak bereak ziren, aurreko lanetatik ateratakoak. Bigarren mugimenduaren gaia irlandar amodiozko kanta bat da, lehenengo oboeak bakarrik aurkeztua, gero zurezko haize guztiarekin, eta gero sokarekin. Mugimendu honen tarteko zatirako, Beachek gai hau askoz azkarrago bihurtu zuen. Hirugarren mugimenduan Irlandako beste bi gai agertzen dira, askotarikoak, garatuak eta konbinatuak. Azken mugimendua distiratsu eta kementsu agertzen da, sinfoniaren tonu epiko eta nazionalista berretsiz.
Gaur Stony Brook Symphony Orchestrak eskainiko digu, Michelle Merrill irakasleak gidatuta. Zuzendari estatubatuarra Dallasen jaio zen, eta lau urtez Detroiteko Sinfonikako zuzendari elkartua izan da. Gainera, Indianapolisko Sinfonikoa, Torontoko Sinfonikoa, Jacksonvillekoa, Oklahomako Hiriko Filarmonikoa, Louisianakoa, Orlandokoa, Filarmonikoa eta Sakramentuko Opera, Boisekoa, New Music Detroitekoa eta Pensilvaniako ipar-ekialdekoa zuzendu ditu. Gaur egun Coastal Symphony of Georgiako titularra da.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Giselle bi ekitaldiko balleta da, Adolphe Adam konpositore frantziarraren musikarekin, Jules Perrot eta Jean Coralliren koreografiarekin, Théophile Gautier eta Jules-Henri Vernoyren libretoarekin osatua, eta Heinrich Heineren De l 'Allemagne (1835) obran oinarrituta. Giselle edertasun handiko nekazari apala da; engainatua eta traizionatua sentitu eta, eromenera eta heriotzara eramango duen etsipenean erortzen da. Giselle, ballet blanc-ren maisulanetako bat da. Ballet-eszena hauetan, dantza taldeko kide guztiak zuriz jantzita agertzen dira. Ballet erromantikoaren garaitik, ballet blanc-eko eszena horiek mamu, dria, silfide, maitagarri edo antzeko izakiz beteta daude.
Gaur Svetlana Zakharovak eta Roberto Bollek protagonista nagusi bezala antzeztutako ballet osoa aurkeztuko dugu, Milango Scala Antzokiko Dantza Taldearen laguntzarekin batera.
Bolshoi berrirekitzeko gala. Sei urteko lan faraonikoaren ondoren, antzokiak ateak ireki ditu berriro, eta oraingoan Dmitri Tcherniakovek zuzendutako gala aparta eskainiko du. Plácido Domingo, Natalie Dessay, Dmitri Hvorostovsky, Violeta Urmana artista handiak eta konpainiaren izarrak, bakarlariak eta ballet-taldeak, eszenatokitik desfilatzen ari dira lekua ospetsu egin duten pieza liriko eta koreografikoen laburpenak interpretatzeko. Programan, besteak beste, hauek eskaintzen dira: Prokofieven Komentuko konpromisoa, Borodinen Igor printzea, Tchaikovskyren Iolanta eta Beltxargen aintzira, Minkusen On Kixote... (Télé Loisirsetik jasoa).
Radio City Music Hall, AEBetako antzoki garrantzitsuena da, eta Rockefeller Centerren dago, New York erdian. 1932an inauguratu zen, eta 5931 eserleku ditu ikusle guztientzat. 1933tik aurrera, Radio City Christmas gabonetako ikuskizuna urtero aldatzen da, egunero bost emanaldi eskainiz. Ikuskizunaren protagonista nagusia Radio City Rockettes dantzari-talde artistikoa da, Aita Noel eta beste artista batzuk ere parte hartzen dutelarik. Rocketteseko beste talde batzuk, herrialde osoan zehar bidaiatzen eta aritzen dira Eguberri egunetan.
Koharreko Orkestra Sinfoniko eta Koruak, Armeniako Gyumri herrian du kokapena, eta 1997an sortu zuen Harout Khatchadourian armeniar kulturako mezenasak. Koharren lehen kontzertu bira handia 2002ko udan izan zen, Zipren eta Libanon. 2005eko urrian, Istanbulen txanda izan zen, Lutfi Kirdar kontzertu-aretoan, 7.000 armeniar eta bisitari baino gehiagorekin. 2006ko apirilaren 28tik 29ra, Moskuko Kremlineko Areto Handia aurrekaririk gabeko gogo biziaren lekuko izan zen, ia 12.000 entzule armeniar, errusiar eta atzerritarrekin. Stars of Armenia-rekin eman zuen kontzerturik handiena Liberty Square-n aurkeztu zuen, Operatik gertu, Erevanen bihotzean, Armenian, 2011ko maiatzaren 28an.
Gaur egun, Kohar, Armeniako diasporaren giltzarri bihurtu da, armeniar kultura berpiztu eta aldarrikatzeko eta haren herentzia herrialdeko eta atzerriko etorkizuneko belaunaldientzat gordetzeko helburuarekin.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu eta Adimen Artifizialeko informazio puntualak erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
