Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
William Boyce (1711-1779), konpositore ingelesa, eta San Pablo Katedraleko koruko haur bat izan zen, Maurice Greenerekin musika ikasi aurretik, ahotsa aldatu ondoren. Profesional gisa egin zuen lehen lana 1734an iritsi zen, Oxford Chapelen organista lana lortu zuenean. Antzeko postu asko izan zituen 1755ean «Master of the King's Music» izendatu aurretik, eta Chapel Royalen organista izatera iritsi zen 1758an. Boyce zortzi sinfonia, antifona («anthems») eta oda multzoagatik da ezaguna. Peleus and Thetis maskarada eta John Drydenen Secular Masque, William Shakespeareren obretarako musika intzidentala eta ganbera-musika ugari ere idatzi zituen.
Sinfonia. Sinfonia hitza latinezko symphonĭa hitzetik dator, eta hau, era berean, grekerazko συμφωνία (symphōnía), hitzetik dator, eta “kontsonantzia” esan nahi du, διρωνία(diaphοnia) funtzioaren kontra, "disonantzia" esan nahi baitu. Erdi Aroan eta geroago ere, sinfonia hitza zenbait instrumentu deskribatzeko erabili zen, batez ere aldi berean soinu bat baino gehiago sortzeko gai zirenak; «elkarrekin jotzea» esanahi bezala jasoa, hitza XVI. eta XVII. mendeko konpositoreen lan batzuen izenburuetan agertzen hasi zen, eta XVIII. mendearen amaieran hitzak gaur egun ematen zaion esanahi komuna hartu zuen: lau atal edo mugimendu ezberdinez osatutako obra bat, gehienetan orkestrarako konposatua.
Gaur, Tempesta di Mareren (Filadelfiako Ganbera Orkestra) eskutik, William Boyceren 2. Sinfoniaren Lehen Mugimendua aurkezten dugu.
Franz Joseph Haydn (1732-1809), konpositore austriarra, bere anaia Michael Haydn ere konpositore bikaina izan zelarik, klasizismoaren oinarri nagusietako bat izan zen (1750-1820). Sei urterekin klabezin eta biolin ikasketak hasi zituen. Zortzi urterekin, Vienako San Esteban Katedraleko koralista gisa onartu zuten, eta musika-ikasketekin jarraitu zuen. Ahotsa aldatu ondoren, hainbat lan eginez biziraun behar izan zuen, Carl Philipp Emanuel Bachen lanak aztertzen zituen bitartean. Mozartekin adiskidetasun estua izan zuen eta Beethovenen irakasle izan zen. Soka-laukotearen eta sinfoniaren sonata-formaren eta egitura formalaren oinarri nagusiak finkatu zituen. 77 urterekin hil zen Vienan.
Hari laukotea, harizko lau instrumentuz osatutako musika multzoa da, normalean bi biolin, biola bat eta biolontxelo bat; edo izan daiteke talde horrek interpretatzeko idatzitako pieza batek ere izen berbera izan dezake. Hari laukotea ganbera musikaren forma garrantzitsuenetako bat bezala ikusten da, kontuan izanik XVIII. mendetik aurrera izen handia hartu zuten konpositore askok hari laukoterako obrak idatzi zituztela. Lau interpreterentzako musika-konposizioa
hari-instrumentuak edozein motatakoak izan daitezke, baina tradizionalki lau mugimendu izaten dituzte eskala luzeko egitura izaten dute, sinfonia baten antzekoa.
Egitura. Joseph Haydn, Mozart eta Boccheriniren eskutik, Laukote,a ganbera-musikaren errepertorioko generorik ezagunena bihurtu da. Egitura, aurrerantzean, lau mugimenduko eredu ia aldaezinarekin uztartzen da, eta erreferentzia izaten jarraituko du, nahiz eta hainbatetan zalantzan jarri den. Lau mugimenduetako bakoitza tempo jakin bati eta forma musikal jakin bati lotuta dago: LEHEN MUGIMENDUA: Allegro tempokoa eta Sonata formarekin. BIGARREN MUGIMENDUA: Adagio tempoa, abesti, sonata edo gai eta bariazioak formarekin. HIRUGARREN MUGIMENDUA: Allegretto tempoa, konpas hirutarrean, minueto eta trio formarekin. Baina gero Beethovenen scherzo forma erabili zen. LAUGARREN MUGIMENDUA: Presto tempoa, rondó, rondo-sonata edo rondó barietate batekin.
La Alondra harirako laukotea, 53. Zenb., Op. 64. Joseph Haydnek idatzi zituen hirurogeita zortzi harizko laukoteetatik, hau da ezagunenetako bat. Bere ezizena, La Alondra, gaur Lark Quartet (1985- 2019) laukote femeninoaren interpretazioan eskaintzen dugun lehen mugimendutik eta melodia ederretik dator.
Agustín Barrios Mangoré (1885-1944), Nitsuga Mangoré izenez ere ezaguna, jatorri guaraniarreko gitarrista klasiko eta konpositore paraguaitarra izan zen. Misioetako San Joan Bataiatzailean jaio zen, 1885eko maiatzaren 5ean. Mangoré ezizenarekin ere ezaguna, Paraguaiko gitarrista eta musika klasikoko konpositore ezagunena da. Txikitatik hasi zen gitarra jotzen, eta zortzi urte zituenetik noizean behin parte hartu zuen bere familiako kideek osatzen zuten Orquesta Barriosekin. Musikarako erraztasun handiz hornitua, biolina, txirula eta harparekin tartekatzen zuen, nahiz eta aurrerago gitarra instrumentu nagusi bezala aukeratu zuen. Hamahiru urte bete arte Agustín, Barrios Orkestran jotzen ari zen eta 1898ko egun batean, kontzertu baten ondoren, Gustavo Sosa Escalada hurbildu zitzaion eta bere ikasle bezala Paraguayof Ateneoan (garai hartan Institut Paraguaià deitua) hartu zuen. Barriosek ordura arte gitarra klasikoko konpositore garrantzitsuenen lanak aztertu zituen, hala nola Francisco Tárrega, José Viñas Díaz, Fernando Sor, Dionisio Aguado, Julián Arcas eta Joaquín Parga. Musika zein ikasketa orokorrak Hiriburuko Ikastetxe Nazionalean jarraitu zituen, non Nicolino Pellegrini irakasle izan zuen, non, musikaz gain, matematika, kazetaritza eta literatura ikasi zituen.
Bere konposizioak Latinoamerika osoko kantuetan eta dantzetan oinarritzen dira, besteak beste, kueka, txoroa, estiloa, maxixa, milonga, arketa, tangoa, zanba, zapateatua, Paraguaiko polka, etab. Bere lan gehienak erromantiko berantiartzat jo daitezke, nahiz eta XX. mendearen lehen erdian musikalki bizi izan. Preludioak, estudioak, balsak, mazurkak, tarantelak eta erromantzeak konposatu zituen. Bere sormenak hirurehun pieza baino gehiago gitarrarako konposatzeko aukera eman zion.
Gitarraren jatorria K.a. 1000 urtekoa da, non asiriarrek jada bazituzten hari pultsatuko instrumentuak erresonantzia-kaxarekin; bestalde, teoria batzuen arabera, gitarra Erromatar Inperiotik iritsi zen penintsulara; eta beste teoria batzuen arabera, arabiarren eskutik iritsi zen. XIV. mendean, bihuela sei soka bikoitzekin eta gitarra laurekin batera zegoen; XVII. mendean, gitarrak bost soka zituen eta gitarra espainiarra bezala ezagutzen zen; XVIII. mendean, Jacob Ottok sei sokako gitarra ezarri zuen eta gaur egungo afinazioa ezarri zen; XIX. mendean, Francisco Tarregaren irudia (1852-1909) ezinbestekoa zen gitarraren behin betiko bulkadarako eta erabili beharreko teknikarako. Jose Ramirez III.a lutier espainiarrak, Narciso Yepes gitarra-jotzailearekin batera, lau soka gehiago gehitu zizkion grabeetan, masta zabal baten gainean. Masta horren trasteek nabarmen zabaltzen dute ezkerreko eskuko soinuen sorta.
Gaur, Agustin Barrios Mangoré gitarra-jolearen 3. Balsa eskainiko dugu, David Russell gitarra-jotzaile eskoziarrak interpretatua.
Pablo Sorozabal (1897-1988) Donostian jaio zen, bere memorien arabera, “familia proletario eta euskaldun batean”. Donostiako Udal Musika Akademian hasi zituen biolin ikasketak; 17 urterekin Donostiako Kasinoko Orkestran sartu zen eta 21 urterekin Madrilgo Filarmonikan. Gipuzkoako Foru Aldundiaren beka batekin osatu zituen ikasketak Leipzigen eta Berlinen. Bere ideia errepublikarrak zirela eta, Gerra Zibilaren ondoren, konpositore gisa isolatuta egon zen, eta kosta egiten zitzaion Madrilen zarzuelak estreinatzea. Madrilgo Orkestra Sinfonikoko zuzendari gisa, modu txarrean amaitu zuen 1952an, Shostakovitxen Leningrado sinfonia jotzea debekatu ziotenean, eta horrek dimisioa eragin zuen.
La del manojo de rosas zartzuela bat da, sainete lirikotzat jotzen dena, Anselmo C. Carreño eta Francisco Ramos de Castroren letraz eta Pablo Sorozabal maisuaren musikaz osatutakoa, eta bi ekitalditan egituratua. Pablo Sorozabal maisuak arrakasta handiz estreinatu zuen 1934ko azaroaren 13an, Fuencarral Antzokian. Zarzuela honetan, estreinaldiaren garaiko Madrilgo giroa islatzen jakin zuen, sainetearen erritmo tradizionalak, pasodoblea, mazurka edo txotisa kasu, fox-trot edo farruca bezalako beste batzuekin zuhurtasunez uztartuz, izaera eta zentzu dantzagarri berri bat emanez. Generoko lan askotan ohikoa den bezala, trama sentimentala da nagusi; baina une hartako giroan kontzientzia sozialaren zertzelada batzuk ikus daitezke.
Gaur Ainhoa Arteta soprano gipuzkoarrarekin ikus dezakegu Igokunde Erromantzea.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Johann Sebastian Bach (1685-1750) biolin-jolea, organo-jolea, zuzendari eta konpositore alemaniarra izan zen. Eisenachen jaio zen, historiako musika-familia garrantzitsuenean, bere baitan 30 konpositore ospetsu baino gehiagorekin. 1703an lortu zuen Arndstateko Printzearen gorteko musikari gisa egin zuen lehen lana, eta 1707an Mülhausenera joan zen organista gisa. Han, Maria Barbara lehengusinarekin ezkondu zen, eta zazpi seme-alaba izan zituen. 1720an emaztea hil ondoren, urte eta erdi geroago berriro ezkondu zen Maria Magdalenarekin, zeinarekin beste hamahiru seme-alaba izango zituen. 1723an Leipzigera joan zen bizitzera eta 65 urterekin hil zen. Musikagile emankorra, Musikaren Historiako hiru jeinu nagusietako bat da Mozart eta Beethovenekin batera. Eragin nabarmena izan du Haydn, Mozart, Beethoven, Mendelssohn, Schumann, Chopin… eta beste hainbat konpositore ospetsutan.
Bachen lanen katalogoa edo Bach-Werke-Verzeichnisen, BWV siglengatik ezagunagoa, konpositorearen lan guztien aurkibide zenbakitu batez osatuta dago,
gaika antolatuta, generoen lan motaren arabera eta Ahots edo instrumentu izaeraren arabera, mundu osoko akademiko eta musikariek erabilia. Katalogo hori 1950ean sortu zuen Wolfgang Schmieder musikologo alemaniarrak.
Akordeoia haizezko musika-tresna harmonikoa da, hauspo batez, diapasoi batez eta egurrezko bi kutxa harmonikoz osatua. Bere bi muturretan hauspoa egurrezko kutxek ixten dute. Akordeoiaren eskuineko eskuaren zatiak, gainera, diapasoi bat du, piano baten (pianorako akordeoia) edo tekla biribilen (botoiak ere esaten zaie) moduko tekla-antolamenduarekin; ezkerreko eskuaren zatiak bi akordeoi motetan botoiak ditu baxuak eta laguntzazko akordeak jotzeko.
Klabezinerako kontzertua Re minorrean, BWV 1052, Johann Sebastian Bachen klabezin eta harizko orkestrarako kontzertu barrokoa da. Bere kontzerturik handienetakotzat jotzen da; Jonesen (2013) hitzetan, «oinarrizko botere handiaren sentsazioa transmititzen du». Atmosfera hori kanpoko bi mugimenduen hasierako sekzioetan sortzen da; biak Vivaldiren moduan hasten dira, batera idatzita ritornello sekzioetan, eta biek A-B-A´ forma dute. Hiru mugimendu ditu: I (0 '12 ") ALEGRO .-. II (8' 28") ADAGIO .-. III (14 '39 ") ALLEGRO eta Bachen klabezinerako lehen kontzertua da (BWV 1052-1065). Lehen mugimenduan, erdiko sekzioa Re minorreko eta Mi minorreko tonalitateetan dago; azken mugimenduan, berriz, Re minorreko eta La minorreko tonalitateak daude; bi tonalitateen arteko aldaketak bat-batekoak eta nabarmenak dira. Bi B ataletan, Bachek ustekabeko ezaugarriak gehitzen ditu: lehen mugimenduan, azken ritornelloa izan beharko lukeena, eten egiten da benetako azken ritornelloa daraman pasarte labur batengatik; antzera, azken mugimenduan, A´ atalaren hasiera markatzen duten orkestra-ritornelezko konpasen ondoren, klabizenbaloaren material tematikoak (akordeoia gure kasuan) modu askean garatutako oso bertutetsua den atal bat sartzen du, azken ritornelloaren aurretik fermatan (bat-bateko kadentzia baterako) amaitzen dena. Mugimendu geldoa orkestra osoak eta akordeoiak hasierako erritmoan jotzen duten oinarri baten gainean eraikitzen da. Pieza osoan zehar jarraitzen du, akordeoiak lerro melodiko loratu eta apaindu bat ehuntzeko oinarriak emanez.
Gaur, Callum Au maisu britainiarrak moldatutako bertsio jazzistikoa eskainiko dugu, Sidorova Ksenija akordeoi jotzaile letoniarraren eskutik, Latvian Radio Big Bandek lagunduta.
Ludwig van Beethoven (1770-1827), Bach eta Mozartekin batera, mendebaldeko musikako erraldoien hirukoteko kide da. Bonnen jaioa, bere aita, jatorriz flamenkoa, bigarren Mozart bihurtzen saiatu zen, nahiz eta porrot nabarmena izan. Hala ere, bederatzi urtetik aurrera, Christian Gottlob Neefe organo-jotzaileak Bachen estudioarekin liluratu zuen, eta beti izango zuen gogoan. 1787an Vienara joan zen Mozarten klaseak jasotzeko asmoz, baina bere amaren heriotzak Bonni itzuli zion egun gutxira. Horrela, bost urteren ondoren, Vienara itzuli zen, eta han Haydn eta Salierirekin harremanetan jarri zen, musikagile eta piano-jotzaile gisa ezagutuz, jendearen onarpen nabarmenarekin. Hala ere, piano-jotzailearen lanbidea ezin izan zuen burutu hurrengo urtean eraso zion gorreria zela eta, ahalmen horretatik erabat ezgaituta utzi zuen arte.
Beethovenen lanen katalogoa. Beethovenek konposatutako 138 musika-lan daude, opus ("obra" latinez) edo haren op. laburdura izenez ezagutzen diren zenbakien arabera ordenatuak, konpositorearen editoreek esleituak bera bizi zen bitartean. Horrez gain, beste 205 obra daude, opus kopururik ez dutenak eta konpositorea hil ondoren argitaratu zirenak. Lan horiei WoO zenbakiak esleitu zitzaizkien (Werke ohne Opuszahl, "opus zenbakirik gabeko lanak"). Katalogo hau Georg Kinskyk eta Hans Halmek (Das Werk Beethovens, Beethovenen lanak) egin zuten lehen aldiz 1955ean.
Sonata, hasiera batean, musika-tresnaren batek edo batzuek jotzeko edo "sonatzeko" idatzitako konposizioa zen, “kantata” ahots batek edo batzuek abesteko zen bezala. Klasizismotik aurrera (1750-1810), bere definizioa normalean hiru mugimendutan egituratutako lan bati egokitzen zaio (azkar-geldo-azkar), baina batzuetan lau ere izan ditzake, sarrera txiki batekin edo gabe osatuz. Ez da sonata formarekin nahastu behar, hiru atal etenik gabe dituen konposizio-eredua baita: a) bi gai nagusiak eta kontrastagarriak azaltzen dira; b) bi gaien garapena aurkituko ditugu; c) berriz aurkezten dira gaiak. Sonata forma, normalean, sonaten, kuartetoan, sinfonien eta kontzertuen lehen mugimenduetan aplikatzen da.
Beethovenen 14. Sonata Op 27 nº 2, "Ilargi-argia" izenez ezaguna, bere lanik ospetsuenetako bat da. 1801ean konposatu zen eta honako hiru mugimendu hauek osatzen dute: I (0'02") ADAGIO SOSTENUTO. Lied forma hirutarraren antzera idatzita dago eta askok forma sonataren antzeko ezaugarriak dituela ikusten dute. Hector Berliozek "aiene" deitu zuen doinu bat ia osorik errepikatzen da eskuineko eskuan .-. II (5'21") ALLEGRETTO. Minueto baketsu samarra da, ezustekorik gabea, eta hurrengo mugimenduarekin kontrastatu beharreko elementua. III (7'53") PRESTO AGITATO. Beethovenen esperimentu bat da eta sonata forman idatzita dago. Mugimenduak arpegio azkarrak, eskalak eta bi eskuen arteko galdera-erantzun joko trebea ditu. Bere zailtasuna oso handia da eta aurreko bi mugimenduekin alderatuta, kontrastea da nagusi.
Gaur, Valentina Lisitsak (1973) eskaintzen digu, 1991tik AEBn bizi den ukrainar piano-jotzaileak, eta gaur egun Interneten gehien ikusten den kontzertista klasikoa da.
Johannes Brahms (1833-1897) Vienan jaio zen, eta bertan eman zuen bere bizitzaren zatirik handiena. Erromantizismorik kontserbadoreenaren konpositorea izan zen, Liszt eta Wagner buru zituen korronte aurrerakoiaren aurrean. Bere musika oso errotuta dago maisu klasikoen konposizio-egitura eta -tekniketan, eta bere egitura formalek klasizismoaren ereduei jarraitzen diete, nahiz eta erromantizismoaren eta herri-musikaren koloreen zati bat erabiltzen duen. Izaera perfekzionista zuen, eta pianorako, ganbera-taldeetarako, orkestra sinfonikorako, ahots bakarlarietarako eta korurako idatzi zuen. Hans von Bulow izan zen “hiru B-ak” proposatu zuena, Bach, Beethoven eta Brahms, Musikaren Historiaren hiru zutabe nagusitzat hartuz.
Sinfonia. Sinfonia hitza latinezko symphonĭa hitzetik dator, eta hau, era berean, grekerazko συμφωνία (symphōnía), hitzetik dator, eta “kontsonantzia” esan nahi du, διρωνία(diaphοnia) funtzioaren kontra, "disonantzia" esan nahi baitu. Erdi Aroan eta geroago ere, sinfonia hitza zenbait instrumentu deskribatzeko erabili zen, batez ere aldi berean soinu bat baino gehiago sortzeko gai zirenak; «elkarrekin jotzea» esanahi bezala jasoa, hitza XVI. eta XVII. mendeko konpositoreen lan batzuen izenburuetan agertzen hasi zen, eta XVIII. mendearen amaieran hitzak gaur egun ematen zaion esanahi komuna hartu zuen: lau atal edo mugimendu ezberdinez osatutako obra bat, gehienetan orkestrarako konposatua.
Sinfonia Erromantizismotik aurrera. Beethovenen sinfoniek lehen mugimendu bat izan ohi zuten, “Allegro” sonata forman; bigarren mugimendu geldo bat (batzuetan gaia eta bariazioak forman); erritmo hirutarreko hirugarren mugimendu bat (normalean scherzo bat, nahiz eta Beethovenen aurretik ohikoa zena minueto eta trioa izatea zen); laugarren mugimendu azkarrarekin amaitzeko (rondo formakoa); nahiz eta sonata forman idatzitako azken mugimendu bat duten sinfoniak ere badauden.
Brahmsen lehen sinfonia 1854koa da, eta gutxienez hamalau urte behar izan zituen bukatzeko. Brahmsen lagun Felix Otto Dessoffek zuzendu zuen estreinaldia 1876ko azaroaren 4an, Karlsruhen, Alemanian. Obra lau mugimendutan egituratuta dago: I (0 '25 ") UN POCO SOSTENUTO – ALLEGRO – MENO ALLEGRO (Do minorrean) .-. II (18' 42") ANDANTE SOSTENUTO (Mi maiorrean) .-. III (28 '28 ") UN POCO ALLEGRETTO E GRAZIOSO (La b maiorrean) .- IV (33' 48") ADAGIO – PIÙ ANDANTE – ALLEGRO NON TROPPO, MA CON BRIO – PIÙ ALLEGRO (Do maiorrean).
Gaur, Frankfurteko Irrati Sinfonikoaren interpretazioan ikus dezakegu, Stanisque Skrowaczewski poloniar maisuak gidatuta.
Joseba Torre Alonsok (Bilbo, 1968) musika-ikasketak egin zituen Bilboko «J. C. de Arriaga» Goi Mailako Musika Kontserbatorioan eta Zaragozakoan. Pariseko Goi Mailako Musika Kontserbatorio Nazionalean jarraitu zuen ikasten, eta karrera amaierako lehen saria lortu zuen aho batez. Estatuko eta nazioarteko lehiaketetan lehen sariak lortu ditu, eta Nazioarteko Musika Elkarteak 1996-7-8 urteetan Espainia ordezkatzeko hautatu du. Euskal Herriko Musikagileen Elkarteko sortzaileetako bat eta lehendakaria izan da, eta gaur egun Musikene, Euskal Herriko Goi Mailako Musika Ikastegiko irakaskuntzarekin uztartzen du orkestraren konposizioan eta zuzendaritzan egiten duen lana.
Biolontxeloa (askotan txeloa terminoarekin laburtua) hari igurtziko musika-tresna da, biolinaren familiakoa. Familia honen baitan, bere tamaina eta erregistroagatik, biolontxeloa, biolen eta kontrabaxuen artean kokatzen da. Orkestraren oinarrizko eta funtsezko instrumentuetako bat da, soken taldearen barruan, eta normalean zati grabeak egiten ditu, nahiz eta bere aldakortasunari esker, jotzen duten instrumentistek melodia-zatiak ere interpreta ditzaketen. Biolontxelistak aulki baten gainean eserita jotzen du bere instrumentua, hanken artean mantentzen duelarik (pika, puntala, galburua edo pibota izeneko metalezko zurtoin baten bidez lurrean finkatuz) eta arku batekin sokak igurtziz. Sokak afinazioaren arabera izendatzen dira: lehen soka (zorrotzenetik baxuenera zenbatuta, eta eskuinetik ezkerrera irudian) La da, bigarren soka Re da, hirugarren soka Sol da, eta laugarren soka Do; biola bezala, baina zortzidun grabeago batean.
Joseba Torreren "Kantuz" lana ez da kontzertu-lan bat; deskribapen egokiago bat, samurtasunez eta espiritualtasunez betetako pieza elegiako kontzertatzaile batena litzateke. Biolontxeloa konposizioa kontatzen duen ahotsa da, Straussek On Kixoterekin edo Blochek Schelomorekin egin zuen bezala. Kolorea oso adierazkorra da, eta bakarlariaren eta eskala eta inguru arabiarren arteko lotura erregularrek nabarmentzen dute. Biolontxeloa bere erregistro guztietan entzun behar da, nota oso zorrotzen pasarteak barne. Orkestrazioa nahiko zabala da, baina beti diskretua: biolontxelozko soloari laguntzen diotenean, euskarri tonal gisa jarduten dute, baina ia ezinbestean bigarren maila batera igarotzen dira zelula melodikoetan. Hala ere, biolontxelo bakarlaria bakarrik dagoen une askotan ere, akonpainamendurik gabe eta beste batzuetan, orkestrak bakarrik jotzen duenean, bakarlaririk gabe, orkestrazioaren "tutti" tradizionalaren antza izan dezakeena. (Bideoaren oinetik ateratako iruzkina)
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Chuck Berry (1926-2017) konpositore, gitarrista eta abeslari estatubatuarra izan zen, rock and rollaren sortzaile eta interprete ospetsuenetako bat. Hain zuzen ere, rock and rollaren historian eragin handiena izan duen musikarietako bat da, eta genero musikal horren aitzindarietako bat. Rolling Stone aldizkariaren arabera, The Beatles, Bob Dylan, Elvis Presley eta The Rolling Stonesen ondoren, garai guztietako 5. musika artista onena da. Rock generoari emandako legatuagatik, 2014an Polar Saria irabazi zuen, "Musikaren Nobel Saria" deritzona. Cub Koda gitarra-jotzaile eta musika kritikariak hauxe idatzi zuen: "rock and rollaren aitzindari guztien artean, bat bera ere ez da garrantzitsuagoa musikaren garapenerako konpositore gisa Chuck Berry baino".
Dulce Pontes (1969) fado abeslari eta konpositore portugaldarra da; world musiceko artistatzat hartzen da. Bere jarduera artistikoak fadoaren berpizkundean lagundu zuen joan den mendeko laurogeita hamarreko hamarkadan. Pontes bere ahots moldakor, dramatiko eta bero hunkigarriagatik nabarmentzen da; bere errepertorioko kantuetako batzuk berezko konposizioak dira. 1991n, RTP de la Canción jaialdian irabazi zuen, eta Portugal ordezkatu zuen Eurovisioneko Kantu Jaialdian; urte horretan bertan, OTI jaialdian parte hartu zuen, Acapulcon. Bere ibilbidean zehar, Ennio Morricone, Giorgos Dalaras, Andrea Bocelli eta José Carreras artistekin batera aritu da.
The Weeknd, benetako izenez Abel Makkonen Tesfaye (Scarborough, Toronto, Ontario, 1990eko otsailaren 16a) abeslari, konpositore, ekoizle eta aktore kanadarra da, bere moldakortasun sonikoagatik eta lirismo ilunagatik ezaguna; bere musikak eskapismoa, erromantzea eta malenkonia arakatzen ditu, eta sarritan esperientzia pertsonaletan inspiratzen da. Laudorio ugari jaso ditu, tartean lau Grammy sari, 20 Billboard Music Awards sari, 17 Juno sari, sei American Music Awards sari, bi MTV Video Music Awards sari eta Akademiaren sari baterako eta Primetime Emmy sari baterako izendapenak. Toronton jaio eta hazia, Tesfayek 2009an ekin zion bere ibilbideari, 19 urte besterik ez zituenean, YouTuben musika anonimoki kaleratuz. Bi urte geroago, XO diskoetxea sortu zuen, eta House of Balloons, Thursday eta Echoes of Silence mixtapak kaleratu zituen. Horiek R&B estilo garaikide eta alternatiboagatik eta bere nortasuna inguratzen duen mistikagatik aintzatespena lortu zuten. 2012an, Republic Recordsekin sinatu zuen eta mixtapak berrabiarazi zituen Trilogy bilduma albumean. Dark wave-a esploratu zuen Kiss Land (2013) estudioko albumean, Estatu Batuetako Billboard 200-en bigarren postuan debutatu zuena. Kaleratu ondoren, Tesfaye filmen soinu-bandetan parte hartzen hasi zen, Cincuenta sombras de Grey (2015) lanaren "Earned It" singlearekin. Horrekin, R&B-ren interpretazio onenaren Grammy saria irabazi zuen, eta Jatorrizko Abesti Onenaren Akademiaren Sarirako izendapena ere jaso zuen.
75 milioi disko baino gehiago saldu dituzten munduko musika-artista handienen artean, Tesfayek hainbat streaming eta Billboarden zerrenda errekor ditu. Hot R&B/Hip-Hop Songs zerrendako lehen hiru postuetan aldi berean debuta egin duen lehen artista da, eta «Blinding Lights», berriz, Billboarden historiako Hot 100 abesti onena da. Sarritan, herri musika garaikidean figura nabarmena bezala kontsideratua, Tesfaye Time-k munduko pertsonarik eraginkorrenetako bat bezala katalogatu zuen 2020an. Arraza berdintasunaren eta elikadura segurtasunaren defendatzailea, 2021ean Munduko Elikagai Programaren Borondate Onaren Enbaxadore izendatu zuten.
Regine Velásquez, izen osoa Regina Encarnación Velásquez eta Ansong de Alcasid (Bulacan, 1970eko apirilaren 22a) filipinar abeslari eta aktorea da, "Asiako Txori Kantaria" ezizenez ezaguna. Ahots hedaduragatik eta gaitasun teknikoagatik ezaguna, bere herrialdeko ahots onenetako bat da, Asiako ospe handikoa. 1984an "Ang Bagong Kampeon" telebista-talentuen programa eta 1989an Asia Pazifikoko Kantu Lehiaketa irabazi ondoren egin zen ezagun. Estudioko hamazazpi album, soinu-banden zortzi album, zuzeneko album bat, hamabost bilduma-album, bost EP, laurogeita hamahiru single eta hogeita hiru promozio-lan xume kaleratu ditu. Hamar milioi disko baino gehiago saldu ditu Velasquezek, eta Filipinetako artista honek saldu ditu gehien. Velasquez telebista saioetan ere agertu da: Forever in My Heart (2004), Ako si Kim Samsoon (2008), Totoy Bato (2009), Diva (2010), I Heart You, Pare! (2011) eta Pobre Señorita (2016). StarStruck (2015) eta Idol Filipinak (2019) programetan epaimahaikide izan zen.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Aaron Copland (1900- 1990) estatubatuar zinema eta musika klasikoko konpositorea izan zen, jatorri errusiar-judutarrekoa. Bere lanak inpresionismoaren eragina du eta bereziki Igor Stravinskyrena. George Gershwinekin batera, XX. mendeko Estatu Batuetako musikagile garrantzitsuenetako bat izan zen. 1917ko udazkenean harmonia eta kontrapuntu ikasketak hasi zituen Rubin Goldmarkekin; berak iradokita, pianoa ikasi zuen lehenik Victor Wittgensteinekin eta 1919tik aurrera Clarence Adler pedagogo ospetsuarekin. 1921eko ekainean Frantziara joan zen Nadia Boulangerrekin ikastera; 1924an AEBra itzuli zen eta hurrengo urtean Guggenheim beka jaso zuen lehen konpositorea izan zen, 1926an berritu zuena.
1945ean Coplandek Pulitzer Musika Saria eta New Yorkeko Musika Kritikaren Saria jaso zituen Appalachian Spring balletagatik. Gaur Nancy Osbaldeston dantzariak eskaintzen digu, Constella Orchestrak lagunduta.
Pizzica di Santu Paulu (Salentoko tradizionala, Apuliako hegoaldea). Bideoa Calitri hirian (Avellino probintzia, Napoliko eskualdea) egindako zuzeneko emanaldi batean filmatu zen, 2012ko irailaren 7an San Vitoren ospakizunean. Abesti hau TARANTAren mitoan oinarrituta dago, Apulia hegoaldean eta Italiako hegoalde osoan ia 3.000 urtez erreproduzitu den musika. Taranta (Tarantella) sendatzeko erabiltzen da oraindik, tarantate (deabruak hartutako emakumeak) deiturikoak askatzeko eta energia unibertsala lortzeko (Reiki), Tarantellaren erritmoak pertsonen adimenean, bihotzean eta ariman zehar panderetaren erritmora isurtzen uzten duena. San Paulok, Apuliako hegoaldean gelditu zenak Erromarako bidean, ur trago bat bedeinkatu zuen Galatinan, Apuliako hegoaldean ("tarantate putzu" ospetsuan), esanez deabruak hartutako emakumeak armiarmaren pozoiaz askatu zituela ur hori edanez... milaka urtez errepikatutako erritual bat, Tarantela hau dantzatuz bereziki, antzinako Dioniso Jainkoaren erritualetatik datorrena, TARANTAren antzinako mito grekoa irudikatzen dutenak. Briganti di Terra d 'Otranto taldeko dantzaria: Emanuela Vergari. (Bideoaren oinetik ateratako iruzkina)
Buleriak ("bullería" hitzetik, eta "bulla" tik, "griterío y jaleo" hitzetik, edo "burlería" tik, "burla" tik) Jerez de la Fronterako (Cadiz, Andaluzia) palo flamenko tipikoena da. XIX. mende amaierako bizilagunen patioetako festetan dute jatorria, eta erritmo bizkorrean eta 6/8 eta 3/4 konpasean nabarmentzen dira; beste edozein estilok baino hobeto onartzen ditu alaitasun-oihuak eta zalaparta-ahots adierazkorrak. Dantza horrekin amaitzen dira parranda flamenko guztiak (zirkuluerdi bat osatuz eta banan-banan, interpreteak piezaren zati bat dantzatzera ateratzen dira).
Txinako arte martzialak. Mendeetan zehar, Txinan ehunka borroka-estilo garatu dira, beren arte martzialetako eskolak dituztenak, animalia jakin batzuen mugimenduetan edo Txinako antzinako sinesmenetan oinarritutako ariketa fisikoekin. Bere jatorria duela 4000 urte baino gehiagokoa da, beste herri batzuen erasoari aurre egiteko autodefentsa modu bezala sortuak. Horretarako, buruz buruko borroka saihestezina zen, eta entrenamendu militarra, ezinbestekoa.
Gaur, ikuskizun artistiko harrigarri bihurturik, milaka gazteren mugimenduak ikus ditzakegu zehaztasun eta sinkronizazio milimetrikoz, Henan Shaolin Tagou Martial Arts SCHOOL, munduko Kung Fu eskolarik handiena, Henan probintzian kokatua, Songshan Shaolin tenpluaren eremuan kokatua dagoena.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu eta Adimen Artifizialeko informazio puntualak erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
